Definicja BADANIE MOCZU

Co oznacza BADANIE MOCZU TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA Przeważnie wykonywanym badaniem moczu jest tak zwany badanie ogólne moczu. Znacząco rzadziej realizowane są badania specjalistyczne. Badanie ogólne moczu Badanie to obejmuje ocenę właściwości fizykochemicznych moczu, jest to zabarwienie, stopień zmętnienia, ciężar właściwy, odczyn (pH), zawartość białka, glukozy, związków ketonowych, urobilinogenu i bilirubiny i ocenę mikroskopową osadu moczu. Barwa moczu - na ogół występującym barwnikiem w moczu jest tak zwany urochrom, dający zabarwienie żółte o różnych odcieniach w zależności od stopnia zagęszczenia moczu. Zmiana barwy moczu może być rezultatem wydalania barwnych związków stworzonych w toku przemian zachodzących w organizmie albo także substancji pochodzących z zewnątrz, zawartych w diecie, na przykład po spożyciu buraków mocz ma barwę czerwoną. Także nie wszystkie leki, środki cieniujące - kontrastowe wywołują zmianę barwy moczu. Przejrzystość moczu - poprawny mocz, tuż po oddaniu, jest przejrzysty albo lekko mętny. Zmętnienie przeważnie jest wywołane wytrącaniem się soli fosforanowych, moczanowych, szczawianowych zawartych w moczu. Stopień zmętnienia moczu zależy od stężenia tych soli i czasu i temp. przechowywania moczu. Zmętnienie różnego stopnia może być wywołane domieszką krwi, ropy, dużej ilości bakterii, kuleczek tłuszczu. Ciężar właściwy (gęstość) moczu - zależy od ilości wydalonych z moczem końcowych produktów przemian ustrojowych - raczej mocznika, a również soli i ilości wydalonej wody. Ciężar właściwy moczu zwiększy się, gdy w dniu poprzedzającym badanie spożycie płynu będzie mniejsze niż zapotrzebowanie. Ciężar właściwy zwiększy się także wtedy, gdy wspólnie z moczem wydalana będzie glukoza, leki, białko. Ciężar właściwy moczu będzie obniżony w rezultacie nadmiernego spożycia płynu w dniu poprzedzającym badanie, szczególnie w późnych godzinach wieczornych. Niski ciężar właściwy moczu może występować w chorobach przebiegających z stratą umiejętności nerek do zagęszczania moczu (na przykład w przewlekłej niewydolności nerek, moczówce prostej). Odczyn (pH) moczu - zależy od ilości wydalanych z moczem wolnych jonów wodorowych. Obecność jonów wodorowych w moczu jest rezultatem wydalania poprzez nerki kwasów nieorganicznych i organicznych, powstających w przemianach wewnątrzustrojowych człowieka. źródłem kwasów w organizmie jest dieta bogata w białko, stąd odczyn moczu będzie bardziej kwaśny (niska wartość pH) u osób na diecie mięsnej niż na diecie mieszanej. Inną powodem nadmiernego zakwaszenia moczu może być długookresowe głodzenie, gorączka, niewłaściwie kontrolowana cukrzyca. Odczyn moczu będzie bardziej zasadowy (wyższa wartość pH) u osób na diecie jarzynowej albo mlecznej. Ponadto przyrost pH moczu może być stwierdzany w następstwie uporczywych wymiotów, płukania żołądka, nadmiernego stosowania leków moczopędnych, w schorzeniach nerek związanych z stratą ich umiejętności do zakwaszania moczu. Odczyn moczu będzie zasadowy w razie, gdy zawiera on sporą liczba bakterii, a również, gdy będzie zbyt długo przechowywany w temp. pokojowej. Białko w moczu - w prawidłowym moczu nie stwierdza się obecności białka. Białko w moczu może być rezultatem dolegliwości nerek, a również rezultatem domieszki krwi pochodzącej z dróg moczowych (na przykład po ataku kamicy nerkowej) i dużej ilości bakterii w moczu. Glukoza w moczu - w prawidłowym moczu nie stwierdza się obecności glukozy. Glukoza w moczu jest przeważnie symptomem znacznego podwyższenia się stężenia glukozy we krwi (gdy stężenie glukozy przekroczy wartość progową, jest to powyżej 180 mg/100 ml krwi). Związki ketonowe - w prawidłowym moczu nie stwierdza się obecności tych związków. Związki ketonowe mogą pojawić się w moczu, gdy wzrośnie ich stężenie we krwi: w rezultacie długotrwałego głodzenia, w gorączce, w rezultacie niewłaściwie kontrolowanej cukrzycy (stwierdza się dodatkowo obecność zazwyczaj znacznej ilości glukozy w moczu). Bilirubina w moczu - w prawidłowym moczu nie stwierdza się obecności bilirubiny. Bilirubina jest końcowym wytworem przemiany barwnika krwi (hemu); wydalana jest z organizmu wspólnie z żółcią drogą pokarmową. Pojawienie się bilirubiny w moczu może być rezultatem wzrostu jej stężenia we krwi, na przykład na skutek niedrożności dróg żółciowych (żółtaczka mechaniczna) albo uszkodzenia wątroby (wirusowe zapalenie wątroby). Urobilinogen w moczu - w prawidłowym moczu występuje w niewielkiej ilości. Związek ten powstaje z bilirubiny w jelicie i po wchłonięciu do krwiobiegu jest wydalany poprzez nerki. Powiększone wydalanie urobilinogenu z moczem stwierdza się na przykład w żółtaczce hemolitycznej, wirusowym zapaleniu wątroby. Badanie mikroskopowe osadu moczu - oceny mikroskopowej osadu dokonuje się po 20-krotnym zagęszczeniu moczu przez wirowanie. W obrazach poprawnych moczu mogą występować pojedyncze krwinki białe, pojedyncze krwinki czerwone i nabłonki płaskie i niewielka liczba związków mineralnych, tworzących kryształy albo tak zwany osad bezpostaciowy. W uwarunkowaniach patologicznych stwierdza się powiększoną liczba przedmiotów komórkowych moczu. Mogą również występować przedmioty charakterystyczne dla różnych schorzeń, na przykład liczne bakterie, wałeczki szkliste, ziarniste, komórkowe, tłuszczowe. Badania specjalistyczne moczu Zakres i rodzaj badania specjalistycznego moczu jest ustalany w pojedynkę u każdego pacjenta. Badanie specjalistyczne może ograniczać się jedynie do wykrycia obecności danej substancji w moczu (badanie jakościowe) albo także może bazować na określeniu jej stężenia w moczu (badanie ilościowe). Do drugiego typu badań normalnie wymagane jest dostarczenie do laboratorium próbki moczu zebranego w ściśle ustalonym przedziale czasu (przeważnie w okresie 24 godz.). Do badania specjalistycznego moczu należy: ustalenie wydalania elektrolitów: na przykład sodu, potasu, wapnia, magnezu, fosforanu; ustalenie wydalania końcowych produktów przemiany materii (tak zwany związków azotu): mocznika, amoniaku, jonu amonowego, kreatyniny, kwasu moczowego; ustalenie wielkości filtracji kłębkowej wyznacznik ten zazwyczaj określa się w oparciu o pomiar tak zwany klirensu kreatyniny (zobacz "Opis badania" w "ustalenie wielkości filtracji kłębkowej" w rozdziale: "Badania w chorobach układu moczowego"); pomiar stężenia albuminy w moczu (mikroalbuminuria); pomiar aktywności enzymów w moczu (na przykład amylazy); ustalenie wydalania hormonów albo ich metabolitów na przykład: hormonów nadnerczy (kortizol, adrenalina), hormonu wzrostu (GH), gonadotropiny kosmówkowej (beta-HCG) (zobacz dodatkowo "Test ciążowy"), hormonu luteinizującego (LH) (zobacz dodatkowo "Test owulacyjny"), kwasu hydroksyindolooctowego, kwasu wanilinomigdałowego; pomiar ilości wydalanych leków, jak na przykład litu, barbituranów, salicylanów, sulfonamidów; wykrycie obecności środków narkotycznych, jak na przykład amfetaminy, kokainy, morfiny; wykrycie obecności toksyn muchomora sromotnikowego (amanityny, falloidyny); ocena wydalania toksycznych związków organicznych, na przykład fenolu i metali ciężkich, na przykład ołowiu, rtęci; ocena wydalania związków stworzonych w rezultacie wrodzonych zaburzeń metabolicznych, na przykład fenylopirogronianu; ocena wydalania innych substancji drobnocząsteczkowych (na przykład aminokwasy) i wielkocząsteczkowych (na przykład mioglobina, białko Bence-Jonesa). Do badań specjalistycznych moczu zalicza się badania mikrobiologiczne (zobacz dodatkowo "Badania bakteriologiczne moczu"). CZEMU SŁUŻY BADANIE? Badanie ogólne moczu Badanie ogólne moczu dostarcza informacji o stanie czynnościowym nerek i wielu innych narządów. To jest fundamentalne badanie realizowane przy ocenie stanu zdrowia pacjenta. Badania specjalistyczne moczu Badania specjalistyczne moczu mogą służyć do oceny mechanizmów metabolicznych i czynnościowych wielu narządów, (na przykład nerek, wątroby, gruczołów wydzielania wewnętrznego), rodzaju i zaawansowania chorób nerek i innych narządów. Badania specjalistyczne moczu są konieczne w diagnostyce nie wszystkich wrodzonych zaburzeń metabolicznych i pomocne w diagnostyce ostrych i przewlekłych zatruć. WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA Badanie ogólne moczu Badanie okresowe - dla oceny zdrowia pacjenta (obligatoryjne u wszystkich osób pracujących zawodowo). Badanie realizowane regularnie - w celu monitorowania przebiegu chorób nerek i nie wszystkich innych chorób pozanerkowych. Badania specjalistyczne moczu Badanie przesiewowe w kierunku fenyloketonurii u dzieci w 3 miesiącu życia. Inne wskazania co do rodzaju i zakresu realizowanych badań są ustalane w pojedynkę poprzez lekarza kierującego. Wskazaniem do wykonania badania może być profilaktyka nie wszystkich chorób, określenie przyczyn zaburzenia, kontrola leczenia, a również rokowania w chorobie. Badanie ogólne moczu i badania specjalistyczne, w tym w kierunku fenyloketonurii (w 3 miesiącu życia dziecka), mogą być wykonane bez zlecenia lekarza BADANIA POPRZEDZAJĄCE Badanie ogólne moczu Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania przedtem innych badań. Badania specjalistyczne moczu Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania przedtem innych badań przed badaniem przesiewowym w kierunku fenyloketonurii. W innych sytuacjach zakres badań poprzedzających jest ustalany w pojedynkę z lekarzem kierującym. SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA U kobiet nie należy oddawać moczu do badania w okresie krwawienia miesiączkowego. Badanie ogólne moczu Poprzez 12 godz. przed oddaniem moczu nie należy przyjmować jakichkolwiek płynów i pokarmów. Mocz do badania oddaje się rano, bezpośrednio po okresie całonocnego spoczynku. Badania specjalistyczne moczu Sposób przygotowania do badania jest ustalany w pojedynkę z lekarzem kierującym. OPIS BADANIA Do laboratorium należy przekazać próbkę moczu w ilości ok. 50-100 ml - z wyjątkiem rodzaju wykonywanego badania. Próbka moczu powinna być dostarczona do laboratorium jak najszybciej - pośrodku 2 godz. po zebraniu moczu. Do naczynia z próbką moczu należy dołączyć karteczkę zawierającą nazwisko i imię i datę urodzenia pacjenta. Badanie ogólne moczu Do badania należy przekazać próbkę (ok. 50-100 ml) uzyskaną z pierwszej porcji oddanego rano moczu - po okresie całonocnego spoczynku. Mocz należy oddać bezpośrednio do precyzyjnie umytego - bez użycia detergentów - suchego naczynia (naczynie do moczu można dostać w laboratorium wykonującym analizę). Można także w całości oddać mocz na początku do czystego, umytego bez użycia detergentów naczynia, na przykład nocnika, a w dalszym ciągu odlać próbkę moczu (ok. 50-100 ml) do właściwego naczynia, które będzie dostarczone do laboratorium. W razie kiedy osoba badana nie jest w stanie oddać moczu do naczynia (na przykład niemowlę, pacjent obłożnie chory) istnieje sposobność zgromadzenia moczu do specjalnego plastikowego woreczka, założonego w sposób obejmujący ujście zewnętrzne cewki moczowej. Woreczki takie można nabyć w aptece. U niemowląt można spowodować odruch oddawania moczu przez masowanie ręką okolicy lędźwiowej. Odruch ten występuje w kilka min. po rozpoczęciu masażu. Niedopuszczalne jest pobieranie moczu do badania z pieluszki przez jej wykręcenie. W razie bardzo małych dzieci, jeżeli nie jest możliwe uzyskanie dostatecznej objętości moczu, dopuszczalne jest dostarczenie do laboratorium próbki moczu mniejszej niż 50 ml. Badania specjalistyczne moczu Sposób zbierania moczu jest ustalany w pojedynkę z lekarzem kierującym. Dla przeprowadzenia nie wszystkich badań specjalistycznych mocz zbiera się podobnie jak do badania ogólnego. Jednak przewarzająca część badań specjalistycznych związana jest z koniecznością zbierania moczu w ściśle ustalonym przedziale czasu. Poniżej opisano sposób przeprowadzenia dobowej (24-godzinnej) zbiórki moczu. Zbiórka dobowa moczu Zbiórkę moczu przeprowadza się precyzyjnie w momencie 24 godz.. Np.: w poniedziałek rano, o godzinie 7.oo pierwszą poranną porcję moczu należy odrzucić, a więc oddać do muszli klozetowej. Każdą kolejną porcję oddanego moczu należy w całości przenieść do specjalnego pojemnika, uprzednio starannie umytego bez użycia detergentów. Czynność tę należy powtarzać aż do kolejnego dnia. We wtorek rano, do godziny 7. oo oddany mocz jest ostatnią porcją, którą należy przenieść do pojemnika. Pojemnik w okresie przeprowadzanej zbiórki powinien znajdować się w chłodnym i zacienionym pomieszczeniu. Po zakończeniu zbierania moczu należy precyzyjnie wymieszać całą zawartość pojemnika, zmierzyć objętość, a w dalszym ciągu odlać próbkę (ok. 50-100 ml) do mniejszego naczynia - tak jak w badaniu ogólnym moczu, i dostarczyć do laboratorium. Na karteczce dołączonej do próbki moczu, zawierającej dane o osobie badanej, należy bez względu podać precyzyjny czas rozpoczęcia i zakończenia zbiórki i całkowitą objętość zebranego moczu. Jeśli z jakiejś powody choćby jedna porcja moczu oddana w okresie dokonywanej zbiórki, nie została przeniesiona do pojemnika przeznaczonego do zbierania moczu, badanie nie będzie precyzyjne i powinno być powtórzone innego dnia. W uwarunkowaniach szpitalnych, szczególnie u niemowląt i pacjentów obłożnie chorych, zbiórkę moczu dokonuje się przez założony do pęcherza moczowego cewnik. Badanie moczu w kierunku fenyloketonurii Pod koniec 3 miesiąca życia szczególny pasek bibuły należy nasączyć świeżo oddanym moczem dziecka. W dalszym ciągu pasek bibuły nasączony moczem wysuszyć w temp. pokojowej. Do bibuły należy dołączyć karteczkę z informacjami o badanym: nazwisko i imię i datę urodzenia badanego, z podaniem dokładnego adresu zamieszkania. Tak opracowaną bibułę z załączoną wiadomością o dziecku można włożyć do koperty i przesłać bezzwłocznie pocztą do najbliższego laboratorium wykonującego to badanie. Rezultat badania przekazywany jest w formie opisu z podaniem wartości liczbowych badanych parametrów. Wiadomości, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE Przed badaniem Sposób i czas zbierania moczu do badania specjalistycznego. Bez zarzutu ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU? Nie ma szczególnych zaleceń. MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU Brak powikłań. Badanie może być powtarzane wielokrotnie i realizowane w każdym wieku