Definicja ULTRASONOGRAFIA

Co oznacza ULTRASONOGRAFIA Badanie nazywane jest także: USG TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA Ultrasonografia jest jedną z medycznych metod obrazowania narządów i tkanek ustroju ludzkiego przy użyciu fali ultradźwiękowej. Przeważnie stosuje się ultradźwięki w dziedzinie od 1 do 10 MHz. Fala ta rozchodząc się w akustycznie elastycznym ośrodku, jakim jest ciało ludzkie, ulega różnym zjawiskom - pomiędzy innymi odbiciu. Część fali ultradźwiękowej odbitej na granicy dwóch ośrodków o różnej oporności akustycznej jest źródłem informacji o stanie danego narządu czy określonej przestrzeni wewnątrz ciała osoby badanej. Tkanka kostna i powietrze w przewodzie pokarmowym i płucach odbijają fale ultradźwiękowe kompletnie. Dlatego niemożliwa jest ocena wnętrza kości i narządów leżących wewnątrzczaszkowo. Badania mózgowia sposobem ultrasonograficzną można jedynie wykonywać u dzieci poprzez ciemiączko, a u dorosłych poprzez otwory trepanacyjne. Natomiast powietrze w przewodzie pokarmowym i płucach stanowi przeszkodę w obrazowaniu narządów położonych głębiej. Każdy aparat ultradźwiękowy zbudowany jest z sondy - głowicy, gdzie znajduje się przetwornik wytwarzający i odbierający ultradźwięki. W rezultacie wymiany impulsu akustycznego na bodziec elektryczny i wprowadzeniu skali szarości poprzez układy elektroniczne w ultrasonografie, na ekranie monitora powstaje obraz wybranej warstwy narządu czy tkanki. Przesuwając głowicą aparatu, uzyskuje się obrazy całego badanego narządu. W nowoczesnych urządzeniach ultrasonograficznych, pracujących w tak zwany czasie rzeczywistym, można zatrzymać - "zamrozić" obraz wybranej warstwy narządu na ekranie monitora telewizyjnego i dokonać pomiarów: odległości dowolnych punktów, długości obwodu i pola powierzchni dowolnej struktury, wielkości kąta zawartego pomiędzy elementami anatomicznymi i objętości dowolnej przestrzeni. Obraz widoczny na ekranie monitora można w każdej fazie badania zarejestrować między innymi na taśmie film, papierze drukarki termoczułej, filmie rentgenowskim, filmie zwykłego aparatu fotograficznego, dyskietce komputera i innych. CZEMU SŁUŻY BADANIE? Ultrasonografia jest jedną z nieinwazyjnych metod wykrywania zmian patologicznych w narządach bez potrzeby podawania środków cieniujących. Sposób ten pozwala na ocenę kształtu, wielkości i położenia narządu czy przestrzeni anatomicznej, a również powierzchni i wnętrza tych narządów. Przeważnie przedstawia się narząd w wymiarach podłużnych i poprzecznych do jego długiej osi, można go jednak obserwować w dowolnym przekroju. Z oceny echostruktury badanego narządu można wysunąć nie wszystkie wnioski diagnostyczne dotyczące charakteru zmiany - zapalnej, zanikowej, zwyrodnieniowej czy nowotworowej, a w tej ostatniej - sugerować mechanizm delikatny czy złośliwy. To samo odnosi się do tworów patologicznych położonych wewnątrz narządów, które przeważnie odmiennie odbijają ultradźwięki niż otoczenie. Szczególny rodzaj sond biopsyjnych albo sond z nakładką biopsyjną umożliwia w czasie badania dokładne nakłucie obserwowanego narządu czy przestrzeni pomiędzy narządami. Można dzięki tej metodzie (tak zwany biopsji celowanej) pobrać materiał do badania histopatologicznego, opróżnić zbiorniki patologicznego płynu, przeprowadzić drenaż tych zbiorników, wykonać przezskórną przetokę układu moczowego, czy drenaż zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych i inne zabiegi. Inny rodzaj sond ultrasonograficznych zakłada się do przełyku, żołądka, pochwy czy odbytnicy, dzięki czemu można precyzyjniej określić echostrukturę serca, ściany żołądka, narządów rodnych kobiety i gruczoł krokowy. Szczególne sondy służą do śródoperacyjnej oceny jamy brzusznej czy ośrodkowego układu nerwowego po trepanacji czaszki. Inny rodzaj sond pozwala ocenić oczodół i wnętrze gałki ocznej. WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA Ultrasonografia jamy brzusznej Bóle brzucha o ostrym i przewlekłym charakterze. Zwiększenie obwodu jamy brzusznej. Uraz jamy brzusznej. Żółtaczka. Krwawienia przewodu pokarmowego, układu moczowego i dróg rodnych. Utrudnienia w oddawaniu moczu i stolca. Wymioty. Biegunki. Zakażenie układu moczowego. Strata wagi ciała. Anemia. Utrzymująca się podwyższona ciepłota ciała o niejasnej etiologii. Podwyższone OB. Zaburzenia miesiączkowania. Przedwczesne i opóźnione dojrzewanie płciowe. Ciąża - poprawna i patologiczna, w tym ocena zgonu płodu i nie wszystkie wady rozwojowe płodu. Bezpłodność. Inne, celem wyjaśnienia niepoprawnych wyników klinicznego badania jamy brzusznej czy badań dodatkowych. Ultrasonografia ośrodkowego układu nerwowego Wcześniactwo. Symptomy neurologiczne u noworodka sugerujące patologię ośrodkowego układu nerwowego. Noworodek matki chorującej na cukrzycę. Nieproporcjonalne powiększanie się obwodu głowy noworodka. Patologiczne napięcie ciemiączka. Przebyte zapalenie opon mózgowych noworodka. Przebyte operacje neurochirurgiczne. Inne. Ultrasonografia narządów szyi Symptomy nad - i niedoczynności gruczołu tarczowego. Zwiększenie obwodu szyi. Deformacja szyi z wyczuwalnym guzem. Uczucie duszności. Inne. Ultrasonografia narządów klatki piersiowej Urazy klatki piersiowej. Podejrzenie wysięku do jamy opłucnowej. Patologiczne poszerzenie śródpiersia. Ultrasonografia jąder Ból jąder. Zwiększenie moszny. Guz jądra albo najądrza. Wyciek z cewki moczowej. Niezstąpienie jądra. Ultrasonografia stawów i aparatu więzadłowego Wady wrodzone i dziecięce dolegliwości stawu biodrowego. Urazy stawów i ścięgien. Dolegliwość reumatyczna stawów. Deformacje i obrzęki stawów. Ultrasonografia tkanek miękkich i mięśni Guzy skóry i tkanki podskórnej. Obrzęk mięśni. Asymetria obwodu kończyny. Urazy. Wyczuwalne zwiększenie powierzchownych węzłów chłonnych. Bóle kończyn. Ultrasonografia sutka Wyczuwalny guz. Wyciek z brodawki sutkowej. Zwiększenie pachowych węzłów chłonnych. Stan po mastektomii (usunięciu gruczołu piersiowego). Uzupełnienie mammografii. Ultrasonografia serca Wskazania omówiono w badaniu "Echokardiografia" w rozdziale "Badania w chorobach układu krążenia". Ultrasonografia oczodołu Guzy wewnątrz- i zewnątrzgałkowe. Ciała obce. Zwichnięcie soczewki. Wysięk i skrzepy w przedniej komorze oka. Stare krwiaki ciała szklistego. Wytrzeszcz prawdziwy i rzekomy gałki ocznej. Pomiary wielkości gałki ocznej. Odwarstwienie siatkówki. Badanie jest realizowane na zlecenie lekarza SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA Ultrasonografia jamy brzusznej Ultrasonografię jamy brzusznej należy wykonywać na czczo. Można badać chorych nie spełniających tego warunku jednak uwidocznienie narządów nadbrzusza jest trudniejsze a niekiedy niemożliwe,, bo połknięte w okresie posiłku powietrze stanowi ważną przeszkodę dla ultradźwięków. Po posiłku następuje obkurczenie pęcherzyka żółciowego dlatego także jego ocena może być trudna. Podobne jest działanie dymu tytoniowego,, dlatego obowiązuje zakaz palenia tytoniu przed badaniem. Bezwzględnym warunkiem obrazowania ultrasonograficznego poprzez powłoki brzuszne narządów małej miednicy jest wypełnienie pęcherza moczowego. Pęcherz moczowy wypełniony moczem albo innym płynem podanym sposobem cewnikowania wypycha pętle jelitowe z małej miednicy i stanowi swoiste "okno ultrasonograficzne pozwalające na obserwację narządów rodnych kobiety gruczołu krokowego mężczyzny i pęcherza moczowego. Mając na względzie wymienione uwarunkowania wskazane jest w przeddzień badania przyjąć środek przeczyszczający w formie tabletek (Bisacodyl, Laxigen) albo naparu ziół (Normosan). W razie badania w godzinach rannych nie należy spożywać śniadania,, a jedynie na godzinę przed terminem badania wypić 2-3 szklanki niesłodzonej herbaty albo niegazowanego płynu aby w chwili badania mieć uczucie parcia na mocz. W razie popołudniowego terminu badania dopuszczalne jest lekkostrawne beztłuszczowe śniadanie i także jak uprzednio wypełnienie pęcherza moczowego. Niemowlęta należy badać tuż przed porą karmienia. Badanie przezodbytnicze gruczołu krokowego może być wykonane po opróżnieniu odbytnicy - wskazana lewatywa przed badaniem. Ultrasonografia pozostałych narządów Badanie tkanek miękkich (wszystkie tkanki poza tkanką kostną) ośrodkowego układu nerwowego u dziecka,, stawów,, mięśni,, sutka,, narządów szyi,, płuc,, oczodołu i śródpiersia) nie wymaga specjalnego przygotowania. BADANIA POPRZEDZAJĄCE Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania przedtem innych badań. OPIS BADANIA Ryc.17-8 Model badania ultrasonograficznego Przezskórną ultrasonografię jamy brzusznej wykonuje się przeważnie w pozycji leżącej chorego na plecach, na obu bokach, a niekiedy również na brzuchu (Ryc.17-8). Część badania może odbyć się w pozycji stojącej chorego, na przykład celem oceny nadmiernej ruchomości narządów. Niekiedy stosuje się szczególne wałki, na które kładzie się badanego. Po odsłonięciu jamy brzusznej doktor pokrywa skórę tłuszczem mineralnym albo szczególnym żelem w celu uzyskania pełnego kontaktu głowicy aparatu ze skórą i wyeliminowania pęcherzyków powietrza. Substancje te są obojętne la skóry i są łatwo usuwalne dzięki ciepłej wody z mydłem. Przeważnie narządy nadbrzusza dostrzegalne są lepiej w chwili głębokiego wdechu, dlatego badający nakazuje wykonanie głębokiego wdechu z zatrzymaniem możliwie jak najdłużej powietrza w płucach. Przypadek ta powtarza się wielokrotnie. W tym czasie doktor przesuwa sondę nad poszczególnymi narządami jamy brzusznej. Niekiedy, celem lepszego obrazowania trzustki, wypełnia się żołądek płynem, tworząc swoiste "okno ultrasonograficzne". Badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej dzieci wyjątkowo wymaga podawania środków uspokajających. Najkorzystniej przeprowadzić je w obecności matki po wyjaśnieniu, iż badanie jest niebolesne. Niekiedy zdobywa się zaufanie dziecka, gdy ono samo obserwuje badanie poprzedniego pacjenta. U niemowląt matka odwraca uwagę dziecka. Badania stawów biodrowych przeprowadza się w szczególnych przystawkach hamakowych po ułożeniu dziecka z odsłoniętymi biodrami na prawym i lewym boku. Badanie ultrasonograficzne narządów szyi wykonuje się w pozycji leżącej chorego na plecach, z odgięciem głowy do tyłu (niekiedy ułatwia to wałek położony pod plecy). Przed badaniem należy zdjąć wszelakie ozdoby założone na szyję. Badanie z założeniem sondy do przełyku czy żołądka przeprowadza się po uprzednim znieczuleniu gardła, zazwyczaj środkiem znieczulającym. Rezultat badania przekazywany jest w formie opisu, niekiedy z dołączonymi wydrukami obrazów ultrasonograficznych. CZAS Badanie trwa kilkanaście min.. Wiadomości, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE Przed badaniem Badającemu należy przedstawić skierowanie na badanie ultrasonograficzne i ewentualnie rezultaty przedtem wykonanych badań dodatkowych (radiologicznych, gastroskopowych, laboratoryjnych, i tym podobne). Bez zarzutu ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU? Nie ma szczególnych zaleceń. MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU Brak powikłań. W praktyce klinicznej badania ultrasonograficzne realizowane są na świecie od roku 1957. Nie zaobserwowano dotąd wyraźnie udokumentowanych naukowo powikłań. Użytkowany w diagnostyce ultrasonograficznej (w przeciwieństwie od terapii) czas trwania impulsu akustycznego nie wywołuje zjawiska rezonansu w organellach komórkowych, także "moc" fali akustycznej przenosząca energię rzędu miliwatów nie wywołuje zmian na poziomie submolekularnym. Zakładając jednak, iż nie poznano dotąd wszystkich efektów biologicznych oddziaływania fal akustycznych na żywą tkankę, należy użytkować zasadę mówiącą, że badanie ultrasonograficzne przeciwwskazane jest w takich sytuacjach, gdzie nie ma wskazań do jego wykonania. Zasada ta szczególnie powinna dotyczyć kobiet we wczesnej ciąży