Definicja OSTEODENSYTOMETRIA

Co oznacza OSTEODENSYTOMETRIA Badanie nazywane jest także: BADANIE DENSYTOMETRYCZNE KOŚCI Nazwa zwyczajowa: Badanie gęstości kości TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA Wspólną właściwością wszystkich metod densytometrycznych użytkowanych w badaniu gęstości kości jest zdarzenie osłabienia promieniowania w czasie jego przenikania poprzez struktury kostne, z wyjątkiem źródła promieniowania. Energia wiązki promieniowania po przejściu poprzez ciało osoby badanej ulega osłabieniu o wartość pochłoniętą i rozproszoną, padając na umieszczony poza ciałem detektor promieniowania wyzwala w nim czynniki w formie prądu elektrycznego. Powstałe czynniki elektryczne są przesyłane do komputera i przeliczane na różnorodne jednostki gęstości kości w relacji do znanego wzorca. Aktualnie do pomiaru gęstości kości wykorzystuje się promieniowanie jonizujące albo falę ultradźwiękową. Sposoby z użyciem promieniowania jonizującego Zależnie od źródła zastosowanego promieniowania: izotopu promieniotwórczego albo lampy rentgenowskiej z odpowiednimi filtrami, energii emitowanego promieniowania, mechanizmów kodowania uzyskanych sygnałów, istnieją różne techniczne odmiany tych metod. W nie wszystkich ośrodkach medycznych w państwie badanie wykonuje się sposobem DEXA (dual energy X-ray absorptiometry) - absorpcjometria wiązek promieniowania rentgenowskiego o dwóch różnych energiach. Sposób ta pozwala dokonać pomiaru gęstości kości pozbawionego błędu spowodowanego obecnością innych tkanek (tkanek miękkich) otaczających badaną kość. W nie wszystkich typach aparatów głowica emitująca promieniowanie wykonuje okrężny ruch wokół ciała pacjenta, co umożliwia uzyskanie pomiarów warstwowych (tomograficznych). Pozwala to dodatkowo ocenić rozmiar kości i uzyskać ich obraz przestrzenny. Dawka stosowanego promieniowania rentgenowskiego jest bardzo niska (w szczególności jeżeli nie wykonuje się badania w projekcji bocznej) i jest do kilkudziesięciu razy mniejsza niż w rutynowym badaniu rentgenowskim klatki piersiowej. Przeważnie użytkowanymi jednostkami pomiarowymi masy kostnej są: - BMD (bone mineral density) - to jest gęstość składników mineralnych kości wyrażona w g/cm2 albo g/cm; - BMC (bone mineral content) - to jest zawartość składników mineralnych kości wyrażona w g/cm3 albo mg/ml. Wyrażona gęstość kości w BMD i BMC może być różna nawet u ludzi zdrowych - zależnie od wieku, płci i rasy. Dlatego w wydrukach komputerowych, dla ułatwienia interpretacji wyników, użytkowane są dodatkowo odpowiednie parametry odnoszące uzyskaną wartość pomiaru do masy kości osób zdrowych, ich norm dla wieku i płci. Sposoby z użyciem fali ultradźwiękowej W metodzie tej stosowane są głowice ultradźwiękowe emitujące fale o częstotliwości zwykle 0,5 MHz. Wysyłane fale z przylegającej do kości głowicy emisyjnej odbierane są poprzez znajdującą się po przeciwległej stronie głowicę odbiorczą. Uzyskane czynniki są adekwatnie przetwarzane i przesyłane do komputera, z którego po dokonaniu analizy uzyskuje się odpowiednie wskaźniki oceniające własności kości. Najczęstszym miejscem pomiarów tą techniką jest kość piętowa na skutek w miarę cienkiej warstwy korowej w tej kości w porównaniu z warstwą beleczkową i małą warstwą otaczających tkanek miękkich (wszystkich tkanek poza tkanką kostną). Na osłabienie fali ultradźwiękowej ma wpływ nie tylko gęstość kości, lecz i jej struktura, a więc rozmieszczenie przestrzenne beleczek kostnych. W badaniu osteodensytometrycznym osłabienie emitowanej wiązki promieniowania jonizującego w obrębie kości zależy raczej od jej gęstości. Sposoby z użyciem fali ultradźwiękowej dają więc nieco inny rodzaj informacji diagnostycznych o tkance kostnej. Przy zastosowaniu tej techniki uzyskuje się następujące wskaźniki opisujące kość: - SOS (speed of sound) - szybkość fali ultradźwiękowej w m/s - ocenia gęstość i elastyczność kości; - BUA (broadband ultrasound attenuation) - tłumienie fali ultradźwiękowej wyrażone w dB/MHz - ocenia pochłanianie i rozpraszanie fali; - STIFFNESS - procentowy parametr wytrzymałości uzyskany z porównania równocześnie SOS i BUA z wartościami tych parametrów u młodych, zdrowych ludzi. Z powyższych parametrów mogą być obliczane dalsze parametry i prezentowane na wydrukach komputerowych dla ułatwienia interpretacji badania. CZEMU SŁUŻY BADANIE? Badanie umożliwia wykrycie osteoporozy we inicjalnym etapie jej rozwoju (kiedy rozpoznanie dolegliwości nie jest jeszcze możliwe przy użyciu innych badań) i ocenę stopnia zaawansowania dolegliwości. Badanie osteodensytometryczne jest również regularnie używane jako badanie przesiewowe dla rozpoznania osteoporozy. W tym celu wykorzystuje się w pierwszej kolejności przenośną i niedrogą w eksploatacji aparaturę wykorzystującą falę ultradźwiękową. Badana jest zwykle kość piętowa, rzadziej nasada dalsza kości promieniowej. Badanie sposobami z użyciem promieniowania jonizującego stosuje się zazwyczaj do pogłębionej diagnostyki osteoporozy. Sposoby te dają sposobność wybiórczej oceny uwapnienia poszczególnych kości, a przy wykorzystaniu odpowiednich technik pomiarów warstwowych - odwzorowanie wymiarów przestrzennych kości (na przykład trzonów kręgów) z ustaleniem ewentualnego stopnia ich deformacji. Sposoby z użyciem promieni jonizujących pozwalają określić gęstość całego kośćca w trakcie pojedynczego badania. Badania porównawcze pomiędzy wynikami uzyskanymi sposobami z użyciem promieni jonizujących i ultradźwiękowych wykazują ważną korelację (stwierdzono to między innymi w kręgosłupie, nasadzie dalszej kości promieniowej i nasadzie bliższej kości udowej). WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA W celu rozpoznania osteoporozy: Kobiety po menopauzie, w szczególności jeżeli menopauza została spowodowana przedwcześnie zabiegiem chirurgicznym (po usunięciu jajników). Mężczyźni po andropauzie (niewydolność jąder z niskim stężeniem testosteronu we krwi). Symptomy osteoporozy stwierdzane na zdjęciach radiologicznych. Złamania poprzedzone urazem o małym nasileniu - tak zwany złamania patologiczne. Przedłużające się unieruchomienie (ponad 1 miesiąca). Dolegliwości metaboliczne kości (na przykład nadczynność przytarczyc). Dolegliwości kierujące do deficytu wapnia w ustroju (na przykład zespoły złego wchłaniania, stany po operacyjnym usunięciu żołądka albo jelita cienkiego). Reumatoidalne zapalenie stawów albo zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (trwające dłużej niż 5 lat). Niewydolność nerek. Długookresowe przyjmowanie leków sterydowych (na przykład encorton). Długookresowe przyjmowanie leków przeciwdrgawkowych (ponad 5 lat). Długookresowe przyjmowanie hormonów tarczycy (ponad 10 lat). W celu monitorowania leczenia osteoporozy: Wykorzystywanie hormonalnej terapii substytucyjnej (przyjmowanie estradiolu i Przyjmowanie innych leków: kalcytoniny, preparatów fluoru, pochodnych bifosfonianów, sterydów anabolicznych. Badanie jest realizowane na zlecenie lekarza SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA Nie ma szczególnych zaleceń. Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania przedtem innych badań. U dzieci zobacz dodatkowo "Sposób przygotowania do znieczulenia" w "sposoby anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "sposoby znieczulania". Przy badaniu dzieci może zaistnieć konieczność znieczulenia ogólnego Ryc.9-4 Model badania densytometrycznego kości przy użyciu aparatu wykorzystującego promieniowanie jonizujące OPIS BADANIA Sposoby z użyciem promieniowania jonizującego. W razie badania małych dzieci albo osób niewspółpracujących (na przykład chorzy psychicznie) może istnieć konieczność wykonania znieczulenia ogólnego. Pacjent do badania układany jest na ruchomym stole - zazwyczaj na plecach (Ryc.9-4). Jeśli pomiędzy głowicą aparatu a ciałem pacjenta znajdują się spore metalowe elementy (monety w kieszeniach, spore wisiorki na szyi, spore klamry pasków) należy je usunąć. W okresie badania pacjent musi leżeć nieruchomo i jest instruowany poprzez lekarza albo metoda o sposobie zachowania w trakcie samego badania celem uzyskania precyzyjnych pomiarów. Aparaty zaopatrzone są również w lampy zapalające się w trakcie wysyłania promieniowania jonizującego, po to, by w momencie palenia lampki pacjent nie oddychał. Sposoby z użyciem fali ultradźwiękowej. Ryc.9-5 Model badania densytometry- cznego kości przy użyciu aparatu wykorzystującego falę ultradźwiękową Zazwyczaj aparaty wykorzystujące falę ultradźwiękową przystosowane są do badania kości piętowej. Pacjent do badania zdejmuje but z jednej nogi (bada się nogę dowolnie - lewą albo prawą, o ile doktor nie zaleci odmiennie) i wszystkie rzeczy znajdujące się na niej do wysokości kolan. Niekiedy, wykonujący badanie poleca przetrzeć skórę stopy na przykład rozcieńczonym wodnym roztworem alkoholu, celem odtłuszczenia jej powierzchni. W dalszym ciągu, pacjentowi poleca się włożyć stopę do specjalnego zagłębienia (komory) w aparaturze badającej (Ryc.9-5), oprzeć nogę na stosownej podpórce i nie wykonywać nią jakichkolwiek ruchów. W czasie badania stopa jest zanurzona w płynie (wodzie z dodatkiem niewielkiej ilości detergentu) o temp. zbliżonej do ciepłoty ciała. Po zakończeniu pomiarów, płyn jest automatycznie wypompowany z komory, pacjentowi poleca się osuszyć nogę na przykład papierowym ręcznikiem. U dzieci zobacz dodatkowo "Opis metod znieczulenia" w "sposoby anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "sposoby znieczulania". Rezultat badania przekazywany jest w formie wydruku komputerowego. CZAS Badanie trwa do kilkunastu min. Wiadomości, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE Przed badaniem Przedstawić rezultaty do chwili obecnej wykonanych badań densytometrycznych kości albo badań rentgenowskich kości. Ciąża - w razie badania sposobem z użyciem promieniowania jonizującego. Bez zarzutu ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU? Nie ma szczególnych zaleceń. U dzieci zobacz dodatkowo "bez zarzutu zachowywać się po znieczuleniu?" w "sposoby anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "sposoby znieczulania". MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU Brak powikłań. Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Realizowane jest u pacjentów w każdym wieku. U dzieci zobacz dodatkowo "Możliwe powikłania po znieczuleniu" w "sposoby anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "sposoby znieczulania". Sposoby z użyciem promieniowania jonizującego Badanie nie może być realizowane u kobiet w ciąży. Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesięcznego, u których zaistniała sposobność zapłodnienia. Sposoby z użyciem fali ultradźwiękowej Badanie może być realizowane u kobiet będących w ciąży