Definicja SKOPIA: RADIOLOGIA KLATKI PIERSIOWEJ

Co oznacza BADANIA RADIOLOGICZNE KLATKI PIERSIOWEJ (skopia) Badanie nazywane jest także: SKOPIA, RTG KLATKI PIERSIOWEJ. Do badań radiologicznych klatki piersiowej zalicza się: Małoobrazkowe zdjęcie płuc (radiofotografia, fluorografia), Zdjęcia rentgenowskie klatki piersiowej, Prześwietlenie klatki piersiowej (radioskopia, skopia), Zdjęcia warstwowe klatki piersiowej (tomografia), Tomografię komputerową klatki piersiowej (TK). Tomografia komputerowa (TK) została wnikliwie omówiona w rozdziale "Badania obrazowe wielonarządowe". Badanie TK realizowane jest wtedy, kiedy na zdjęciach rentgenowskich przeglądowych klatki piersiowej odnaleziona zmiana chorobowa wymaga bardziej szczegółowej oceny. TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA Badanie radiologiczne bazuje na przechodzeniu poprzez wybraną cześć ciała badanego (na przykład klatkę piersiową) kontrolowanych dawek promieni rentgenowskich (promieni X) rzutowanych na prostopadłą płaszczyznę z detektorem tych promieni. Wysyłane z lampy rentgenowskiej promienie X przed dotarciem do detektora są częściowo pochłaniane poprzez przeszkody (tkanki osoby badanej) znajdujące się między tymi przedmiotami. Stopień osłabienia promieniowania zależy od spoistości i rodzaju naświetlanych tkanek, co rejestrowane jest poprzez detektor. Detektorem promieni X może być błona fotograficzna (klisza rentgenowska) albo szczególny ekran luminescencyjny - wymieniający pierwotny obraz promieniowania rentgenowskiego na obraz światła widzialnego. Klisze rentgenowskie przed badaniem umieszczane są w światłoszczelnych kasetach między dwoma szczególnymi foliami wzmacniającymi (tak zwany luminoforami), które "uczulają" kliszę na działanie promieni X i poprzez to pozwalają zmniejszyć rozmiar dawki napromieniowania. Kaseta jest zawsze układana jak najbliżej ciała osoby badanej, z kolei lampa rentgenowska ustawiana jest w ustalonym odstępie (zazwyczaj 2 m). Unika się w ten sposób zniekształceń obrazu różnych naświetlanych warstw ciała badanego. Projekcja w badaniu radiologicznym Projekcja jest terminem wykorzystywanym regularnie w radiologii, który definiuje sposób rzutowania promieni (przechodzących poprzez badany przedmiot) na powierzchnię detektora promieniowania. Zatem, projekcja ustala ułożenie względem siebie poszczególnych przedmiotów: źródła promieniowania, badanego przedmiotu (ciała człowieka), i powierzchni detektora promieni. I tak, na przykład w badaniu rentgenowskim w projekcji przednio-tylnej emitowane promienie z lampy rentgenowskiej wnikają w ciało badanego od przodu, a w dalszym ciągu padają na powierzchnię kliszy rentgenowskiej - ustawionej prostopadle do promieni, z tyłu za ciałem osoby badanej. W projekcji tylno-przedniej promienie wnikają w ciało badanego od tyłu, bocznej - z boku, i tak dalej Jeżeli źródło promieniowania i detektor tego promieniowania są nieruchomymi elementami urządzenia diagnostycznego, projekcję określa się przez odpowiednie ustawienie pacjenta do badania. W nowszych typach aparatów coraz częściej dobór odpowiedniej projekcji jest możliwy poprzez skoordynowanie ustawienia źródła promieniowania i detektora promieniowania, względem siebie bez konieczności zmian pozycji badanego. Małoobrazkowe zdjęcie płuc (radiofotografia, fluorografia) Małoobrazkowe zdjęcie rentgenowskie płuc jest sposobem polegającą na wykonaniu zdjęcia aparatem małoobrazkowym silnie świecącego obrazu widocznego na ekranie rentgenowskim. Zaletami sposoby są niedrogi wydatek badania, spora wydajność i łatwa sposobność transportu aparatury; wadą sposoby jest konieczność wykorzystania kilkakrotnie wyższych dawek napromieniowania niż przy pełnowymiarowych zdjęciach rentgenowskich. Zdjęcia rentgenowskie klatki piersiowej Standardowe (sumacyjne) zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej wykonuje się w projekcji tylno-przedniej tzn. promienie wnikają do ciała badanego od tyłu. Niekiedy wykonuje się dodatkowo zdjęcie boczne, wyjątkowo zdjęcie skośne. Czasami pacjentowi podaje się doustnie środek cieniujący (kontrast), który bardzo silnie pochłania promieniowanie rentgenowskie, umożliwiając uzyskanie obrazu "odlewu" przełyku. U ciężko chorych wykonuje się tak zwany zdjęcie przyłóżkowe; to jest zdjęcie przednio-tylne, tzn. promienie wnikają do ciała badanego od przodu. Zdjęcia przyłóżkowe normalnie są gorsze jakościowo niż standardowe zdjęcia rentgenowskie. Prześwietlenie klatki piersiowej (radioskopia, skopia) Prześwietlenie jest sposobem pozwalającą oglądać na ekranie monitora obraz rentgenowski klatki piersiowej w okresie jej ruchów oddechowych. Badanie to realizowane jest z użyciem wzmacniacza obrazu, który dokonuje wymiany obrazu promieniowania rentgenowskiego na obraz światła widzialnego (na ekranie z luminoforem), w dalszym ciągu na obraz elektronowy (na fotokatodzie) i ponownie na obraz światła widzialnego (na ekranie z luminoforem). Dawka przyjętego napromieniowania jest zależna od czasu trwania badania. Ostateczny obraz na ekranie monitora może być pozytywowy, tzn. cienie gazów są białe, kości - czarne, a pozostałe tkanki (tkanki miękkie) są szare, albo także negatywowy - gdy jest odwrotnie. Zdjęcia warstwowe klatki piersiowej (tomografia) Tomografią nazywa się szczególną technikę rentgenowską, która zamazuje część cieni struktur ciała celem lepszego uwidocznienia struktur w wybranych warstwach ciała. By dostać zdjęcia warstwowe dwa z trzech przedmiotów układu: lampa Ryc. 5-2. Model wykonania zdjęcia warstwowego rentgenowskiego rentgenowska, badany pacjent i kaseta z kliszą rentgenowską, muszą być w ruchu. Przeważnie nieruchomym elementem w trakcie badania pozostaje pacjent. Ruch lampy i kasety z kliszą rentgenowską jest wzajemnie sprzężony, oba przedmioty są położone po przeciwnych stronach ściśle określonej osi obrotu. Gdy w trakcie wykonywania zdjęć lampa i kaseta poruszają się w przeciwnych kierunkach, na kliszy rentgenowskiej są uwidaczniane te struktury badanego ciała, które znajdują się w warstwie na wysokości osi obrotu lampa - kaseta (ryc. 5-2). Wszystkie struktury ciała znajdujące się powyżej i poniżej tej warstwy są zamazane. Istnieje sposobność wykonywania zdjęć w warstwach ciała czołowych (bocznych), strzałkowych i skośnych. Zależnie od potrzeb liczba warstw i odstęp pomiędzy nimi może być ustawiany dowolnie. Typowe zdjęcia warstwowe wykonuje się co 1 cm, w warstwach czołowych - licząc od tylnej płaszczyzny klatki piersiowej, w warstwach bocznych - licząc w lewo albo w prawo od linii pośrodkowej ciała (linii przechodzącej poprzez środek mostka). Przeważnie realizowaną serią zdjęć warstwowych są zdjęcia 9, 10, 11 i 12 w warstwach czołowych jest to zdjęcia wykonane w warstwach odległych naprzód od tylnej płaszczyzny klatki piersiowej 9, 10, 11 i 12 cm. W przeciwieństwie od tomografii komputerowej (TK) sposobem tą nie można uzyskać zdjęć poprzecznych warstw ciała, a również sugerować - w oparciu o stopień osłabienia promieniowania poprzez określone struktury ciała - rodzaju (typu histologicznego) tkanki w obserwowanej zmianie chorobowej. CZEMU SŁUŻY BADANIE? Małoobrazkowe zdjęcie płuc (radiofotografia, fluorografia) Zdjęcia małoobrazkowe służą do badań masowych celem wykrywania chorób płuc: raczej nowotworów płuc na inicjalnym etapie ich rozwoju i gruźlicy. Zdjęcia rentgenowskie klatki piersiowej Przeglądowe zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej w projekcji tylno-przedniej służy ocenie żeber, kręgosłupa piersiowego, obojczyków, łopatek, przepony, śródpiersia (rozmiar, kształt cieni serca i sporych naczyń krwionośnych) i miąższu płucnego. Jeżeli istnieje konieczność uwidocznienia okolicy pozasercowej, okolic położonych u podstawy i tyłu klatki piersiowej, badanie uzupełnia się zdjęciem bocznym. Niekiedy zdjęcie rentgenowskie wykonuje się po bezpośrednim podaniu doustnie środka cieniującego (kontrastu) celem lepszej oceny zarówno samego przełyku, jak i śródpiersia (nie wszystkie guzy śródpiersia, tętniaki, zwiększenie lewego przedsionka albo lewej komory serca mogą powodować przemieszczanie i zniekształcenia przełyku). Prześwietlenie klatki piersiowej (radioskopia, skopia) Celem obserwacji czynności ruchowej, czy także jako uzupełnienie do zdjęć RTG wykonuje się prześwietlenie (skopia). Badanie to dostarcza cennych informacji o ruchomości przepony i ścian klatki piersiowej. Umożliwia również ocenę tętniącego albo rozpierającego rodzaju zacienienia płucnego albo śródpiersiowego. Pozwala w sposób dość precyzyjny rozpoznać umiejscowienie zmian. Aktualnie znajduje powszechne wykorzystanie przy wykonywaniu celowanej biopsji płuca (biopsji transtorakalnej - polegającej na przekłuciu ściany klatki piersiowej) i w trakcie bronchoskopii, pozwalając na korektę położenia igły biopsyjnej. Zdjęcia warstwowe klatki piersiowej (tomografia) Zdjęcia warstwowe (tomograficzne) wykonuje się dla uzupełnienia zdjęć standardowych (sumacyjnych) celem dokładnej oceny oskrzeli głównych, węzłów chłonnych płuc i naczyń płucnych i do ustalenia wielkości istniejących jam, zwapnień i nacieków. WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA Wszelakie schorzenia w obrębie klatki piersiowej. Obrażenia klatki piersiowej. Zaburzenia rozwojowe narządów klatki piersiowej. Badanie przed- i pooperacyjne klatki piersiowej. Badania okresowe - powinno być realizowane co 2 lata, a u osób ze powiększonym ryzykiem chorób płuc wynikającym na przykład z rodzaju wykonywanej pracy zawodowej, co rok. Standardowe zdjęcie rentgenowskie (małoobrazkowe albo pełnowymiarowe w projekcji tylno-przedniej) może być wykonane bez zlecenia lekarza. Pozostałe badania radiologiczne wykonuje się na zlecenie lekarza SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA Nie ma szczególnych zaleceń. Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania przedtem innych badań. OPIS BADANIA Ryc. 5-3. Model wykonania standardowego zdjęcia rentgenowskiego (RTG) klatki piersiowej Standardowe zdjęcie rentgenowskie realizowane jest w pozycji stojącej, pacjent rozebrany jest do połowy (górna połowa ciała). W celu wykonania zdjęcia w projekcji tylno-przedniej (to jest przeważnie realizowane zdjęcie) pacjent powinien ręce mieć oparte na biodrach, łokcie wysunięte naprzód, barki powinny być opuszczone i podobnie jak łokcie odchylone naprzód, broda uniesiona (broda regularnie oparta jest na specjalnej podpórce), przednia powierzchnia klatki piersiowej powinna swobodnie przylegać do kasety rentgenowskiej (ryc. 5-3). Pacjentowi poleca się wykonać głęboki wdech i na chwilę zatrzymać oddech. W tym czasie następuje naświetlenie klatki piersiowej promieniami rentgenowskimi. Czas pojedynczego napromieniowanie trwa zazwyczaj nie dłużej niż kilkaset milisekund. Innym przyjętym metodą ustawiania pacjenta celem wykonania zdjęcia w projekcji tylno-przedniej jest pozycja z uniesionymi ramionami, dłonie splecione są na szczycie głowy. Przy zdjęciach w pozycjach bocznych albo skośnych pacjent stronę chorą powinien mieć skierowaną ku kasecie, a ramiona i brodę uniesioną. W wybranych sytuacjach bezpośrednio przed wykonaniem zdjęcia pacjentowi poleca się wypicie tak zwany papki barytowej (może być ona bez smaku albo z dodatkiem substancji smakowych). U pacjentów ciężko chorych (leżących) zdjęcia klatki piersiowej wykonuje się w pozycji leżącej albo siedzącej - to są tak zwany zdjęcia radiologiczne przyłóżkowe. Zdjęcia tego typu wykonuje się przy użyciu przenośnego aparatu rentgenowskiego. Prześwietlenie (radioskopię) zaczyna się od ustawienia się chorego przed szczególnym ekranem w pozycji stojącej jak do standardowego zdjęcia rentgenowskiego w projekcji tylno-przedniej. Później, w okresie prześwietlenia, pacjentowi poleca się zmienić pozycję, zależnie od miejsca i rodzaju obserwowanych poprzez badającego zmian na ekranie monitora. W trakcie radioskopii zaleca się zazwyczaj pacjentowi głebokie oddychanie i żąda gwałtownego wdechu, a w dalszym ciągu wydechu (jakby miał zgasić palącą świeczkę).rezultat badań radiologicznych przekazywany jest w formie opisu, niekiedy z dołączonymi kliszami rentgenowskimi. Badanie trwa kilka min.. Wiadomości, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE Przed badaniem Ostatnio realizowane badanie radiologiczne. Ciąża. Bez zarzutu ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU? Nie ma szczególnych zaleceń. MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU Wykonywanie radiologicznego standardowego badania klatki piersiowej współczesnymi aparatami rentgenowskimi nie zagraża zdrowiu badanego i nie jest powiązane z ryzykiem powikłań. Jeżeli jest taka potrzeba, badanie może być powtarzane wielokrotnie. Realizowane jest u chorych w każdym wieku. Nie może być realizowane u kobiet w ciąży. Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesiączkowego, u których zaistniała sposobność zapłodnienia. SKOPIA