Definicja BADANIE KRWI

Co oznacza BADANIE KRWI TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA Do badania pobiera się krew obwodową, a więc uzyskaną z naczyń krwionośnych: żylnych, włośniczek, bądź tętnic. Badanie próbek krwi obejmuje ocenę przedmiotów upostaciowanych krwi (krwinek czerwonych, krwinek białych i płytek) i składu osocza. Badanie przedmiotów upostaciowanych może dotyczyć: morfologii krwi obwodowej, a więc ustalenia liczby krwinek białych, czerwonych, wartości hematokrytu (relacji objętości krwinek czerwonych do objętości pełnej krwi) i stężenia hemoglobiny. Łącznie z morfologią krwi regularnie mierzy się parametry oceniające krwinki czerwone: średnia objętość krwinki czerwonej (MCV), średnia zawartość hemoglobiny (MCH) i średnie stężenie hemoglobiny (MCHC), ewentualnie jeszcze inne wskaźniki - na przykład parametr zróżnicowania objętości krwinek czerwonych (RDW); rozmazu krwi obwodowej (leukocytogram) - ustalenie ilości poszczególnych typów krwinek białych: granulocytów obojętnochłonnych pałeczkowatych i podzielonych, granulocytów kwasochłonnych, granulocytów zasadochłonnych, limfocytów i monocytów. Jeżeli badanie realizowane jest z użyciem autoanalizatorów hematologicznych, możliwy jest inny podział typów krwinek białych; liczby płytek krwi - ustalana jest zazwyczaj łącznie z morfologią krwi; badań oceniających własności poszczególnych rodzajów przedmiotów upostaciowanych krwi: krwinek czerwonych - na przykład oporność błony komórkowej na zmianę osmolalności, aktywność enzymów wewnątrz krwinek (kinazy pirogronianowej, dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej), krwinek białych - na przykład aktywność enzymów wewnątrz krwinek (fosfatazy zasadowej, fosfatazy kwaśnej, w reakcji PAS, peroksydazy), aktywność fagocytowa, umiejętność migracji, obecność charakterystycznych antygenów na poszczególnych typach komórek, płytek krwi - na przykład aktywność tak zwany czynników płytkowych, umiejętność adhezji i agregacji płytek; badania cytogenetycznego komórek jądrzastych krwi (zobacz dodatkowo "Badanie cytogenetyczne"). Badanie składu osocza może uwzględniać ocenę: stężenia elektrolitów (chlorku, sodu, potasu wapnia, magnezu, fosforanu i innych); stężenia produktów końcowych przemiany materii zawierających azot: mocznik, kretynina, kwas moczowy, amoniak; stężenia glukozy (zobacz dodatkowo: "Badania w samokontroli cukrzycy"); stężenia lipidów (lipidogram): stężenie cholesterolu całkowitego i w poszczególnych frakcjach lipoproteinowych i stężenie triglicerydów; aktywności enzymów - na przykład: aminotransferazy alaninowej (AlAT), aminotransferazy asparaginianowej (AspAT), fosfatazy zasadowej (Falk), -glutamylotransferazy (GGTP); stężenia białek (proteinogram): stężenie albumin i globulin (frakcje globulin: alfa, beta i gamma); stężenia bilirubiny; układu krzepnięcia krwi. Nie wszystkie z mierzonych parametrów tego układu (czas krwawienia, czas krzepnięcia krwi) pozwalają ocenić także czynność płytek krwi; obecności specyficznych przeciwciał - na przykład: przeciwko różnym antygenom wirusa zapalenia wątroby typu B (przeciwciała anty-HBs i inne), wirusowi AIDS (przeciwciała anty-HIV), streptolizynie O paciorkowca hemolitycznego z gatunku A (odczyn ASO) i sporo innych; stężenia hormonów przysadki mózgowej (na przykład: hormon tyreotropowy - TSH, prolaktyna, hormon folikulotropowy - FSH, hormon luteinizujący - LH) i obwodowych gruczołów dokrewnych: tarczycy (czterojodotyronina - T4), przytarczyc (parathormon - PTH), gonad (na przykład estradiol, progesteron, testosteron), nadnerczy (na przykład kortizol); stężenia markerów (wyznaczników) nowotworowych - na przykład: antygen specyficzny gruczołu krokowego (PSA), antygen rakowo-płodowy (CEA), białko płodowe alfa (AFP); stężenia leków - na przykład: leki przeciwdrgawkowe, antybiotyki aminoglikozydowe, leki przeciwarytmiczne, glikozydy nasercowe, leki cytostatyczne, teofilina; stężenia metali - na przykład: żelazo, lit, ołów, rtęć, cynk; stężenia alkoholi - na przykład: metanol, glikol; obecności toksyn pochodzenia chemicznego (na przykład fenol) i roślinnego; stężenia związków chemicznych, które gromadzą się we krwi w rezultacie wrodzonych zaburzeń metabolicznych - (na przykład fenyloalanina w fenyloketonurii, galaktoza w galaktozemii); stężenia innych substancji (na przykład witaminy). Badaniami krwi, gdzie poddaje się ocenie krwinki czerwone (dla wykazania obecności na ich powierzchni odpowiednich antygenów), jak i osocze (dla stwierdzenia obecności odpowiednich przeciwciał przeciwko krwinkom czerwonym) są: badanie ekipy krwi (zobacz dodatkowo "Badanie ekipy krwi") i próba krzyżowa (zobacz dodatkowo "Próba krwi"). Bardzo częstym badaniem krwi jest tak zwany odczyn Biernackiego (OB), który jest miarą szybkości opadania krwinek czerwonych w osoczu w okresie jednej godziny. Badanie krwi (tętniczej) może także bazować na ocenie tak zwany równowagi kwasowo-zasadowej krwi (badanie gazometryczne). W ramach tego badania uwzględnia się następujące wskaźniki: pH krwi (odczyn krwi) - stężenie wolnych jonów wodorowych, prężność dwutlenku węgla we krwi (pCO2), stężenie jonów wodorowęglanowych (HCO3) we krwi, sumę stężeń wszystkich anionów buforowych krwi (NZ - nadmiar albo niedobór zasad). Niekiedy mierzy się także prężność tlenu we krwi (pO2), ewentualnie inne jeszcze wskaźniki. W ramach analiz laboratoryjnych krwi może być realizowane również badanie mikrobiologiczne (określenie obecności i rodzaju bakterii, wirusów we krwi). CZEMU SŁUŻY BADANIE? Badanie krwi dostarcza informacji o czynności układu krwiotwórczego i wielu innych narządów (na przykład wątroby, nerek, gruczołów dokrewnych). Pomocne jest w ocenie stosowanej diety. Nie wszystkie badania krwi (raczej morfologia krwi) należą do fundamentalnych badań dodatkowych realizowanych przy ocenie zdrowia pacjenta. Przy podejrzeniu albo rozpoznaniu zmian patologicznych, badanie krwi umożliwia w w miarę prosty sposób dokonanie oceny równowagi metabolicznej wewnątrzustrojowej, rodzaju i zaawansowania chorób narządowych i układowych, ostrych i przewlekłych zatruć, doboru w terapii farmakologicznej właściwych dawek leków. WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA Wskazania co do rodzaju i zakresu realizowanych badań są ustalane w pojedynkę poprzez lekarza kierującego. Wskazania do badania mogą dotyczyć określenia rozpoznania zaburzenia, kontroli leczenia, a również rokowania w chorobie. Ponadto badanie krwi może być powiązane z profilaktyką nie wszystkich chorób - realizowane jest wówczas jako: badanie okresowe dla oceny zdrowia pacjenta (obligatoryjne u wszystkich osób pracujących zawodowo), badanie przesiewowe (na przykład badanie w osoczu krwi stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu w poszczególnych frakcjach lipoproteinowych i triglicerydów dla określenia zagrożenia miażdżycą naczyń). Badanie krwi może być wykonane bez zlecenia lekarza,rekomendowana jest jednak wizyta lekarska przed i po badaniu BADANIA POPRZEDZAJĄCE Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania przedtem innych badań. SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA Pacjent zgłasza się rano na czczo, po okresie nie przyjmowania pokarmów i płynów poprzez 12-15 godz. (można pić niewielkie ilości wody albo słabej nie osłodzonej herbaty, na przykład w celu przyjęcia leku doustnego; picie kawy jest niedozwolone). Pacjent powinien być wypoczęty. Jeżeli doktor kierujący nie zaleci odmiennie, pacjent powinien przyjmować leki jak zwykle. Przez wzgląd na wykonywaniem nie wszystkich analiz krwi, może istnieć konieczność przestrzegania określonej diety poprzez kilka dni przed badaniem. Zalecenia w tym względzie są ustalane w pojedynkę z lekarzem kierującym i z laboratorium wykonującym analizy. OPIS BADANIA Krew do badania jest pobierana w pozycji siedzącej, a u osób szczególnie wrażliwych w pozycji leżącej. W zależności od rodzaju wykonywanej analizy, bądź także możliwości pobrania krwi, do badania pobiera się krew żylną, włośniczkową albo tętniczą. Pobieranie krwi żylnej W razie pobrania krwi jednokrotnie przeważnie nakłuwa się żyły kończyny górnej, w rejonie zgięcia łokciowego, rzadziej grzbietu dłoni albo przedramienia. Pacjent zazwyczaj proszony jest o ułożenie wyprostowanej ręki w stawie łokciowym, z dłonią zwróconą ku górze, na poduszce podłożonej pod łokieć. Badający zakłada opaskę uciskową (stazę) na kończynie pacjenta ponad wybranego miejsca nakłucia żyły (jeżeli badający wybrał do nakłucia żyłę okolicy zgięcia łokciowego zakłada pacjentowi opaskę w połowie ramienia). Pacjentowi poleca się zacisnąć pięść celem lepszego uwidocznienia wybranej żyły do nakłucia. Wypełnienie żyły krwią badający ocenia poprzez dotyk. Skórę w miejscu planowanego wkłucia badający odkaża na przykład roztworem alkoholu etylowego. W dalszym ciągu jedną ręką unieruchamia żyłę poprzez naciągnięcie skóry, a drugą zdecydowanym ruchem dokonuje nakłucia; w dalszym ciągu badający zwalnia ucisk opaski. Igła użyta do nakłucia może być osadzona na strzykawce, wówczas badający pobiera krew poprzez powolne pociąganie tłoka strzykawki. Możliwy jest także inny sposób pobrania krwi, opierający na tym, iż swobodnie wyciekająca z wolnego końca igły krew, pobierana jest poprzez badającego bezpośrednio do probówki. Coraz powszechniej stosuje się do pobierania krwi szczególny rodzaj igieł i probówek próżniowych (ryc. 16-3.). Istniejące we wnętrzu tych probówek adekwatnie dobrane podciśnienie sprawia, iż w momencie przebicia drugim końcem igły szczelnie zamykającego probówkę korka, dochodzi do samoczynnego wypełniania jej krwią. Igła zakończona jest wentylkiem, dlatego krew wypływa z tkwiącej w żyle igły tylko wtedy, kiedy badający przebije korek drugim końcem igły do wnętrza probówki. Ryc.16-3 Nakłucie żyły w rejonie zgięcia łokciowego; założenie opaski uciskowej i odkażenie skóry nakłucie żyły pobranie krwi do próbówki próżniowej Po uzyskaniu potrzebnej ilości krwi (zazwyczaj od kilku do kilkunastu mililitrów), badający uciska miejsce wkłucia wacikiem i szybkim ruchem usuwa igłę z żyły. Pacjentowi poleca się, by co najmniej na kilkadziesiąt sekund zgiął rękę w stawie łokciowym i uniósł ją nieco do góry. W razie, gdy krew ma być pobierana w krótkich odstępach czasu (na przykład co 1 godzinę), do nakłucia używa się specjalnego rodzaju igły z cewnikiem (kaniulą) - typu wenflon. Do nakłucia celem pobrania krwi do analizy wykorzystuje się żyły grzbietu ręki albo przedramienia z dala od okolicy stawu. Taka lokalizacja wenflonu umożliwia pacjentowi pewną swobodę ruchów kończyną. Badający - w sposób opisany ponad - nakłuwa żyłę metalową igłą z nasuniętym na nią cienkim plastikowym cewnikiem. Wówczas badający wycofuje igłę, a w naczyniu pozostawia cewnik długości 4-5 cm. W dalszym ciągu pobiera potrzebną liczba krwi do analizy, uciska palcami naczynie żylne ponad wprowadzonego cewnika i zamyka jego wolny koniec szczególnym korkiem. Cewnik (kaniulę) umocowuje przylepcem na skórze. Krew żylną wykonuje się do wszystkich analiz laboratoryjnych, niezależnie od badania gazometrycznego. Pobieranie krwi włośniczkowej Krew włośniczkową pobiera się pacjentowi z płatka usznego albo opuszki palca, przeważnie czwartego albo piątego. Wybrane miejsce nakłucia badający zazwyczaj lekko uciska celem wywołania przekrwienia skóry. W dalszym ciągu miejsce to poprzez kilkanaście sekund naciera na przykład roztworem alkoholu etylowego, by je odkazić i dodatkowo zwiększyć przekrwienie skóry. Po wyparowaniu alkoholu badający nakłuwa tak opracowane miejsce szczególnym jałowym nożykiem na głębokość ok. 3 mm. Pierwsze 2 krople badający usuwa gazikiem. Kolejne wypływające swobodnie krople krwi badający pobiera przy użyciu mikropipet albo szczególnych kapilar (cienkich rurek). Krew włośniczkowa jest pobierana w celu wykonywania badania gazometrycznego, morfologicznego, a również glukozy i elektrolitów. Krew włośniczkową dla przeprowadzenia powyższych analiz pobiera się zazwyczaj w szpitalach na oddziałach noworodkowych. Pobieranie krwi tętniczej W celu jednorazowego pobrania krwi do analizy używa się jednorazowej igły, a badający do nakłucia wybiera przeważnie tętnicę promieniową albo udową. Jeżeli istnieje potrzeba wielokrotnego pobierania krwi w krótkich odstępach czasu, zamiast jednorazowej igły badający używa igły z cewnikiem - typu na przykład wenflon. Do nakłucia w tym celu wykorzystuje się zazwyczaj tętnicę promieniową albo grzbietową stopy. Przed nakłuciem tętnicy promieniowej badający układa dłoń pacjenta na wałku podłożonym pod nadgarstkiem. Wówczas, po wyczuciu palcami tętnicy promieniowej pacjenta w miejscu, gdzie zazwyczaj dokonuje się pomiaru tętna i odkażeniu skóry tej okolicy spirytusem, wykonuje nakłucie. Niekiedy, przed nakłuciem tętnicy, badający wykonuje miejscowe znieczulenie, a w dalszym ciągu nacina nieco skórę powyżej tętnicą. Zdarza się tak prawie zawsze, jeżeli badający stosuje wenflon. Sposób zakładania cewnika do tętnicy jest podobny jak przy nakłuciu żylnym. Krew tętniczą pobiera się od pacjenta celem wykonania badania gazometrycznego do szczególnych cienkich kapilar, zabezpieczając krew przed kontaktem z powietrzem. Rezultat badania przekazywany jest w formie opisu z podaniem wartości liczbowych badanych parametrów. Wiadomości, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE Przed badaniem Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna). Skłonność do omdleń w okresie pobierania krwi. Obecnie przyjmowane leki (w szczególności u dzieci, gdyż mogą zawierać cukier). Bez zarzutu ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU? Nie ma szczególnych zaleceń. MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU Niewielkie krwawienie albo krwiak w miejscu wkłucia igły